FARG‘ONA VODIYSI: BARQAROR RIVOJLANISH VA FAROVONLIK STRATEGIYASINING UMUMIY KO‘RINISHI

---

Farg‘ona vodiysi — Markaziy Osiyoning tarixiy yuragi bo‘lib, bugungi kunda bu hududda ishonch, yaxshi qo‘shnichilik va barqaror rivojlanishga asoslangan yangi mintaqaviy hamkorlik modeli shakllanmoqda. O‘zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Farg‘ona tinchlik forumini o‘tkazish tashabbusi, mintaqa mamlakatlarining o‘zaro tushunishni mustahkamlash, tinchlik, barqarorlik va umumiy farovonlik makonini yaratishga bo‘lgan intilishlarini ifoda etadi.

Farg‘ona vodiysi tarixan yagona hudud bo‘lib, bu yerda mamlakatlar umumiy resurslardan foydalangan, aholisi esa o‘zaro yaqin aloqalarni saqlab kelgan. Asrlar davomida vodiya Sharq va G‘arbni bog‘lovchi asosiy savdo yo‘llari chorrahasida joylashgan.

Farg‘ona vodiysida yaxshi qo‘shnichilik muhitining qaror topishi butun Markaziy Osiyoda kechayotgan ijobiy jarayonlarni aks ettiradi. Aslida, bu siyosiy irodaning natijasi, barcha besh mamlakat rahbarlarining mintaqada xavfsizlik va barqarorlikni ta’minlash yo‘lidagi birgalikdagi sa’y-harakatlarining mujassam ifodasidir.

2025-yil 15–16 oktyabr kunlari Farg‘ona shahrida o‘tkaziladigan Farg‘ona tinchlik forumi O‘zbekiston Prezidenti tomonidan BMT Bosh Assambleyasining 80-sessiyasida ilgari surilgan “Markaziy Osiyoni tinchlik, yaxshi qo‘shnichilik va hamkorlik makoniga aylantirish” g‘oyasining amaliy tasdig‘idir.

Ziddiyatlar hududidan ishonch makoniga

Mustaqillikning dastlabki yillarida hal etilmagan chegara masalalari va ko‘plab etnik-hududiy anklavlarning mavjudligi sababli bu mintaqa uzoq vaqt davomida mojaroli hudud sifatida qaralgan.

Ammo bugun, davlat rahbarlarining siyosiy irodasi va birgalikdagi sa’y-harakatlari natijasida, ilgari “portlovchi bochka”, “Axilles tovoni” yoki “issiq nuqta” deb atalgan Farg‘ona vodiysi tinchlik, barqaror rivojlanish va imkoniyatlar hududiga aylanmoqda.

So‘nggi yillarda O‘zbekiston, Tojikiston va Qirg‘iziston diplomatiya va siyosiy aloqalarni mustahkamlash yo‘lida sezilarli yutuqlarga erishdi.

Davlat rahbarlarining o‘zaro tashriflari, mintaqaviy forumlar va ShHT, MDA kabi tashkilotlardagi faol ishtiroki siyosiy hamda iqtisodiy aloqalarning chuqurlashuviga xizmat qilmoqda. Siyosiy sohadagi ikki va ko‘p tomonlama munosabatlarning rivojlanishi mintaqaviy integratsiya va o‘zaro yordamning mustahkam poydevorini yaratdi.

Bundan tashqari, Markaziy Osiyoning barcha besh davlati Farg‘ona vodiysining barqaror rivojlanishiga o‘z hissasini qo‘shmoqda. Qo‘shma suv-energetika loyihalari amalga oshirilmoqda. 2023-yil yanvar oyida O‘zbekiston, Qozog‘iston va Qirg‘iziston “Kambarota GES-1 qurilishi loyihasini amalga oshirish bo‘yicha Yo‘l xaritasi”ni imzoladi, 2024-yil iyun oyida esa loyiha tayyorgarligiga oid idoralararo bitim imzolandi.

Mintaqaviy diplomatiyaning yangi bosqichi

2017-yilda Shavkat Mirziyoyev O‘zbekiston Prezidenti etib saylangach, mintaqaviy diplomatiya yangi bosqichga o‘tdi. Qo‘shni davlatlar bilan munosabatlar sifat jihatdan yangi darajaga ko‘tarildi. Ochiqlik, hurmat va tenglik tamoyillariga asoslangan muloqot uzoq muddatli yaxshi qo‘shnichilik asosini yaratdi.

Uch davlat — O‘zbekiston, Qirg‘iziston va Tojikiston rahbarlarining siyosiy irodasi tufayli 2025-yilda uch davlat chegaralari tutash nuqtasi to‘g‘risidagi bitim va Xo‘jand do‘stlik deklaratsiyasi imzolandi. Bu hujjatlar yangi ishonch va ijodiy hamkorlik davrining ramziga aylandi. Shartnoma Farg‘ona vodiysida uch davlat chegaralarining aniq nuqtasini huquqiy jihatdan belgilab berdi.

Bu yutuq uzoq tayyorgarlikning natijasi bo‘ldi. 2025-yil 13 mart kuni Qirg‘iziston va Tojikiston o‘zaro chegara demarkatsiyasi to‘g‘risida muhim bitim imzoladi — bu uzoq muzokaralarning yakuniy bosqichi edi.

Qirg‘iziston Prezidenti Sadir Japarov ta’kidlaganidek, “mintaqaviy integratsiya faol rivojlanmoqda va barcha sohalarda hamkorlikni mustahkamlash Markaziy Osiyoning barqaror rivojlanishi va farovonligining garovidir.”

Tojikiston Prezidenti Emomali Rahmon esa uch davlat o‘rtasidagi aloqalarni yaxshi qo‘shnichilik, tenglik va o‘zaro hurmat tamoyillarida rivojlantirishni Tojikiston tashqi siyosatining ustuvor yo‘nalishi deb atadi.

“Chegaralar ajratmasin, birlashtirsin” tamoyili

Xalqaro hamjamiyat O‘zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning “chegaralar ajratmasin, balki birlashtirsin” degan diplomatik yondashuvini alohida e’tirof etmoqda. Bu yondashuv tinchlikning yangi modelini — tashqi emas, ichki omillar asosida shakllanadigan ishonch, do‘stlik va qo‘shnichilik arxitekturasini yaratmoqda.

Farg‘ona vodiysida barqarorlik va hamkorlik makonining shakllanishi hech qanday tashqi aralashuvsiz, faqat uch davlat rahbarlarining siyosiy irodasi va bu mintaqa xalqlarining tinchlikka bo‘lgan intilishi natijasida amalga oshdi. Bu holat barqaror tinchlik va farovonlikning mustahkam asosini yaratmoqda.

Farg‘ona vodiysi – boshqa mintaqalar uchun “namuna modeli”

Farg‘ona vodiysi Markaziy Osiyoning noyob oazislaridan biri bo‘lib, O‘zbekiston, Qirg‘iziston va Tojikiston xalqlarining taqdiri bu yerda chambarchas bog‘langan. Bu hududda 17 milliondan ortiq aholi yashaydi — bu butun Markaziy Osiyo aholining (83 million kishi) 20 foizini tashkil etadi.

Bugun vodiya yangi Markaziy Osiyo ramziga aylanmoqda — bu yerda chegaralar to‘siq emas, balki hamkorlik ko‘prigiga aylanmoqda. O‘zbekiston, Qirg‘iziston va Tojikiston o‘rtasida transport, savdo va gumanitar aloqalarning tiklanishi umumiy farovonlik sari birgalikdagi harakatni ta’minlamoqda.

Infratuzilma va iqtisodiy integratsiya

Qo‘shma infratuzilma va iqtisodiy loyihalar, avtomobil va temir yo‘llarning tiklanishi, chegara logistika markazlari va nazorat punktlarining modernizatsiyasi odamlar, tovarlar va g‘oyalar erkin harakatlanishiga sharoit yaratmoqda.

Farg‘ona vodiysining tashqi dunyo bilan aloqalari ham rivojlanmoqda. U xalqaro multimodal transport koridorlariga integratsiyalashib, Sharq va G‘arbni bog‘lovchi mintaqaviy tranzit markazi sifatida o‘z maqomini tiklamoqda.

Bu jarayonda “Xitoy–Qirg‘iziston–O‘zbekiston temir yo‘li” loyihasi muhim ahamiyat kasb etadi. Loyihaning amalga oshirilishi mintaqa mamlakatlari iqtisodiyotlariga ko‘p tomonlama ijobiy ta’sir ko‘rsatadi, yangi bozorlar va ish o‘rinlari yaratadi.

Chegaralardagi yengilliklar

Vizasiz rejimlarning joriy etilishi va chegara o‘tish punktlarining modernizatsiyasi natijasida o‘zaro sayohatlar hajmi keskin oshdi.

O‘zbekiston barcha Markaziy Osiyo davlatlari (Turkmanistondan tashqari) bilan vizasiz tartib o‘rnatgan.

O‘zbekiston va Tojikiston o‘rtasida 17 ta, Qirg‘iziston bilan 25 ta chegara punkti faoliyat yuritmoqda (2016-yilda 13 ta edi, ularning aksariyati cheklov bilan ishlagan).

Bugun “Do‘stlik” punkti orqali har kuni 20 mingdan ortiq kishi o‘tadi — bu 2016-yildagidan 100 barobar ko‘p.

Transport harakati 10 barobar oshgan — kuniga 700 ta avtomobilgacha.

2023-yilda “Mingtepa” va “Xonobod”, 2024-yilda esa “Uchqo‘rg‘on” va “Qorasuv” punktlari qayta ochildi.

O‘zbekiston va Qirg‘iziston o‘rtasida ID-karta bilan sayohat qilish (pasportsiz) imkoniyati 2023-yil 1-sentabrdan joriy etildi.

Yuk va yo‘lovchilarni o‘tkazish vaqti ilgari ko‘rilmagan darajada qisqardi — atigi 8 daqiqa. O‘zbekiston va Tojikiston fuqarolari esa bir-birining hududida 30 kungacha vizasiz bo‘lish huquqiga ega.

Bu omillar xalqaro muloqot, o‘zaro tushunish va Farg‘ona vodiysi xalqlari o‘rtasidagi yaqinlikni yanada kuchaytirmoqda.

Xalqaro e’tirof va Farg‘ona forumi roli

Umuman olganda, Farg‘ona vodiysida tarixan mavjud bo‘lgan yagona mintaqaviy makon qayta tiklanmoqda. Bu mintaqaviy bog‘liqlikning tiklanishi butun Markaziy Osiyoda barqarorlik va izchil rivojlanishning kafolatiga aylanmoqda.

Xalqaro hamjamiyat bu jarayonlarga katta e’tibor qaratmoqda. Bu esa Markaziy Osiyoning tinchlik madaniyatini shakllantirishdagi o‘sib borayotgan rolini tasdiqlaydi. O‘zbekiston ilgari surgan tashabbuslar BMT, OBSE, Yevropa Ittifoqi va boshqa xalqaro hamkorlar tomonidan qo‘llab-quvvatlanmoqda. Bu esa mintaqaviy sa’y-harakatlarning legitimligi va barqarorligini mustahkamlaydi.

Ushbu jarayonda Farg‘ona tinchlik forumi alohida o‘rin tutadi — u oddiy diplomatik uchrashuv emas, balki mintaqaviy hamkorlikning yangi falsafasini ishlab chiqish platformasidir. Forum siyosiy yetakchilar, ekspertlar va jamoat arboblarini birlashtirib, tinchlik, ishonch va barqaror rivojlanish masalalari yuzasidan ochiq muloqot olib borish imkonini beradi.

Bu tadbir mintaqa mamlakatlariga o‘z barqarorlik va rivojlanish arxitekturasini mustaqil shakllantirish, o‘zaro hurmat va yangi avlodlar uchun yorqin kelajak sari harakat qilish imkonini beradi.

Xulosa

Farg‘ona vodiysi tobora tinchlik va totuvlik makoniga aylanmoqda, bu yerda xalqlar umumiy til topib, mintaqaning barqarorligini mustahkamlamoqda.

Farg‘ona vodiysida do‘stlik va yaxshi qo‘shnichilik muhitining qaror topishi, global beqarorlik sharoitida ham mintaqada barqarorlikni ta’minlash amalda mumkin ekanini ko‘rsatmoqda.

Bu jarayon sabr, donolik va murosaga tayyorlikni talab etadi. O‘zbekiston, Qirg‘iziston va Tojikiston bu fazilatlarni namoyon etib, murakkab sinovlarga qaramay, xavfsizlik va barqaror rivojlanish yo‘lida birlashish qobiliyatiga ega ekanini isbotladi.

Farg‘ona tinchlik forumi esa doimiy faoliyat yurituvchi muloqot va ishonch platformasi sifatida Farg‘ona vodiysining barqaror rivojlanishi, iqtisodiy salohiyatini ro‘yobga chiqarish va madaniy-gumanitar aloqalarni mustahkamlashga xizmat qiladi. Bu uchrashuv mintaqa davlatlarining birgalikda umumiy kelajakni yaratishga qat’iy bel bog‘laganliklarini namoyon etadi.

Mualliflar:
Muxsinova Diloram va Alimjonov Behzod
O‘zbekiston Tashqi siyosiy tadqiqotlar markazining bosh ilmiy xodimlari