Ўзбекистон инсон ҳуқуқлари ва эркинликларини ҳимоя қилиш йўлини танлади

---

Янги Конституция "давлат — жамият — инсон" тамойилини "инсон — жамият — давлат" тамойилига ўзгартиришга ундайди, яъни инсон манфаатларини ҳамма нарсадан устун қўймоқда.

Янги Конституция лойиҳасига кўра, инсоннинг шаъни ва қадр – қиммати дахлсиздир-ҳеч нарса уларни камситиш учун асос бўла олмайди. Шу билан бирга, фуқаронинг давлат органлари билан ўзаро муносабатларида юзага келадиган қонунчиликдаги ноаниқликлар фуқаронинг фойдасига талқин қилинади.

Шу нуқтаи назардан шуни таъкидлаш керакки, ушбу чора-тадбирлар мамлакат ривожланиш йўналишларини аниқ акс эттиради ва инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш соҳасида чоралар кўрилади. 2020-йилда Ўзбекистон Республикасининг инсон ҳуқуқлари бўйича шахсий, сиёсий, иқтисодий, ижтимоий ва маданий ҳуқуқларни ҳимоя қилиш ҳамда барқарор ривожланиш соҳасидаги миллий стратегияси қабул қилинди. Шунингдек, инсон ҳуқуқлари соҳасидаги халқаро стандартларни Қонунчилик ва ҳуқуқни қўллаш амалиётига татбиқ этиш механизмларини такомиллаштириш устувор вазифа сифатида белгиланди.

Шуниси эътиборга лойиқки, амалга оширилган ислоҳотлар туфайли Ўзбекистонда инсон ҳуқуқлари ва эркинликларини таъминлаш масалалари нафақат давлат, балки бутун жамият назорати остида. Фуқаролик жамияти институтлари амалдаги Қонунчилик доирасида уни такомиллаштиришда, аҳолининг ижтимоий ҳимояга муҳтож қатламлари ҳуқуқларининг жамоатчилик мониторингини олиб боришда, ахборот-маърифий фаолиятда, шунингдек, инсон ҳуқуқлари соҳасидаги халқаро мажбуриятларни бажариш бўйича даврий миллий ва муқобил маърузалар тайёрлашда фаол иштирок этмоқда.

Ўзбекистон ташқи сиёсатидаги инсон ҳуқуқлари масалалари

Инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш масалалари Ўзбекистон ташқи сиёсатида ҳам устувор ўрин тутади. Ҳукумат ушбу соҳада халқаро ҳамкорликни ривожлантиришга катта аҳамият беради. Ўзаро ҳамкорлик БМТ ва ЕХҲТ ҳужжатлари билан тасдиқланган чора-тадбирлар ва асосий тамойилларга мувофиқ амалга оширилади.

Хусусан, БМТ инсон ҳуқуқлари бўйича Олий комиссари Фолкер Туркнинг Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев билан яқинда бўлиб ўтган учрашувида БМТ вакили Ўзбекистоннинг болалар ва мажбурий меҳнатни йўқ қилиш, гендер тенглигини тарғиб қилиш, суд органлари мустақиллиги ва қонун устуворлигини таъминлашдаги ютуқларини юқори баҳолади.

БМТ Конвенциясининг Ўзбекистон томонидан ратификация қилиниши ҳам алоҳида қайд этилди - ногиронларнинг ҳуқуқлари тўғрисида, фуқаролик жамияти институтлари иштирокида қийноқларнинг олдини олишнинг миллий профилактика механизмини яратиш, хотин-қизлар ва болалар низолари зоналаридан репатриация қилиш, ҳамда уларнинг ижтимоий реинтеграцияси учун барча зарур шарт-шароитларни таъминлаш тўғрисида.

         БМТнинг инсон ҳуқуқлари бўйича Кенгаши билан ҳамкорлик доирасида халқаро мажбуриятларининг бажарилишини тасдиқлаш мақсадида, Ўзбекистон 2018 йилда БМТнинг барча махсус тартиб-таомилларига доимий таклифнома юборди.

Масалан, 2019 йил сентябр ойида БМТ инсон ҳуқуқлари бўйича Кенгашининг судялар ва адвокатлар мустақиллиги масаласи бўйича Махсус маърузачиси Д. Гарсия-Саян Ўзбекистон Республикасига ташриф буюрди.

 2021 йилнинг 29 ноябридан 7 декабрига қадар Ҳукумат таклифига биноан БМТ инсон ҳуқуқлари бўйича Кенгашининг терроризмга қарши курашда инсон ҳуқуқларини рағбатлантириш ва ҳимоя қилиш бўйича Махсус маърузачиси Финнуала Ни Илойн бошчилигидаги делегациянинг Ўзбекистон Республикасига ташрифи бўлиб ўтди.

 Қийноқлар ва бошқа шафқатсиз, ғайриинсоний ёки қадр-қимматни камситувчи муомала ёки жазолар бўйича Махсус маърузачи Элис Эдвардснинг 2023 йилда ташриф буюриши кутилмоқда.

Халқаро ҳамжамият эътирофи

Шуни таъкидлаш керакки, ушбу соҳада амалга оширилаётган ислоҳотлар халқаро миқёсда муносиб эътирофга сазовор бўлди. Шундай қилиб, 2020 йил октябрь ойида Ўзбекистон БМТнинг инсон ҳуқуқлари бўйича Кенгаши аъзоси бўлди – бу бутун дунё бўйлаб инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилишга қаратилган БМТ тизимининг нуфузли ҳукуматлараро органи ҳисобланади. БМТга аъзо 193 давлатдан 169 нафари Ўзбекистон номзодига овоз берди. Ушбу тадбир мамлакатимиз миллий давлатчилиги тарихида биринчи марта бўлиб ўтди.

 2021 йил февраль ойида Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев БМТ инсон ҳуқуқлари бўйича Кенгашининг 46-сессиясида иштирок этди ва маъруза билан қатнашди.

Биринчи марта глобал ҳуқуқ ҳимоясида Ўзбекистон энг юқори сиёсий даражада намойиш этилди. 2006 йилда Кенгаш ташкил этилганидан бери атиги 20 та давлат раҳбарлари тинчлик бош инсон ҳуқуқлари органининг йиллик сессиялари делегатларига тўғридан-тўғри мурожаат қилишди. Шу билан бирга, Ўзбекистон собиқ совет Иттифоқи мамлакатлари орасида биринчи бўлиб бундай имтиёздан фойдаланган.

Бугунги кунда жаҳон ҳамжамияти Янги Ўзбекистонни демократик ўзгаришларнинг барқарор ва жадал ривожланаётган давлати, катта имкониятлар ва амалий ишлар мамлакати деб билади. Мисол учун, БМТ Бош котиби Антониу Гутерриш таъкидлашича: «Ўзбекистон Президенти раҳнамолигида мамлакат иқлим ўзгариши, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва минтақавий ўзаро боғлиқлик билан боғлиқ халқаро саъй-ҳаракатларга ўз ҳиссасини қўшмоқда, шу билан бирга муҳим ислоҳотлар жараёнини амалга оширмоқда. Ўзбекистон БМТ Инсон ҳуқуқлари кенгаши аъзоси сифатида инсон ҳуқуқларини илгари суриш ва ҳимоя қилиш бўйича алоҳида мажбурият олган. Бирлашган Миллатлар Ташкилоти БМТ Низомида мустаҳкамланган қадриятлар ва тамойилларни илгари суришда Ўзбекистон Республикасига ишонишда давом этади».

 Давлатимиз раҳбарининг халқаро сиёсий майдонда, жумладан, инсон ҳуқуқлари ва фуқароларнинг манфаатларини таъминлаш, минтақавий ҳамкорликни мустаҳкамлаш масалаларида илгари сурилган ташаббуслари жаҳон жамоатчилиги томонидан тобора кенг эътироф этилмоқда. Сўнгги йилларда Ўзбекистон Республикаси Президенти ташаббуси билан халқаро миқёсда 11 та ҳужжат қабул қилинди.

 2018-2022 йилларда унинг ташаббуси билан БМТ Бош Ассамблеясининг Марказий Осиё минтақасида тинчлик, барқарорлик ва барқарор ривожланишни таъминлаш, "Жаҳолатга қарши маърифат" тамойилини жорий этиш асосида инсон ҳуқуқларига бағрикенглик, камситмаслик ва ҳурматни рағбатлантириш мақсадида минтақавий ва халқаро ҳамкорликни мустаҳкамлашга қаратилган олтита муҳим махсус резолюцияси қабул қилинди; минтақамизнинг туризм ва барқарор ривожланишини қўллаб-қувватлаш; Оролбўйи ҳудудини экологик инновациялар ва технологиялар зонасига айлантириш; Марказий ва Жанубий Осиё ўртасидаги ўзаро боғлиқликни мустаҳкамлаш; Барқарор ривожланиш мақсадларига (БРМ) эришишни тезлаштиришда парламентларнинг ролини кучайтириш.

 Фақатгина 2022 йилда Ўзбекистон томонидан тайёрланган бир қатор ҳужжатлар БМТ ҳужжатлари сифатида тарқатилди. Булар, хусусан, «Декларациялар мулоқоти» халқаро форумининг Бухоро декларацияси, БМТнинг Марказий Осиёда терроризмга қарши глобал стратегиясини биргаликда амалга оширишнинг ўн йиллигига бағишланган халқаро конференциянинг Тошкент декларацияси, ШҲТ Самарқанд саммитининг ўзаро боғлиқ дунёда мулоқот ва ҳамкорлик, шунингдек, умумий хавфсизлик ва фаровонлик йўлида бирдамлик тўғрисидаги ҳужжатлари.

Миллий маърузалар ва тавсияларни бажариш

Сўнгги йилларда Ўзбекистоннинг БМТ механизмлари олдида халқаро талабларга жавоб берадиган ҳисобот тизими шакллантирилди, бу эса мамлакатнинг инсон ҳуқуқ ва эркинликлари соҳасидаги мажбуриятларини бажариш бўйича миллий ҳисоботларини ўз вақтида тайёрлаш ва тақдим этишда намоён бўлмоқда.

Миллий маърузаларни кўриб чиқиш натижасида БМТ Низоми ва Шартнома органлари тавсияларини амалга ошириш бўйича Миллий ҳаракатлар режаларини тайёрлаш ва қабул қилиш мазкур тизимнинг муҳим таркибий қисми ҳисобланади.

2022 йилда БМТ шартнома қўмиталари томонидан иқтисодий, ижтимоий ва маданий ҳуқуқлар тўғрисидаги Халқаро пакт ва бола ҳуқуқлари, шунингдек, аёлларга нисбатан камситишнинг барча шаклларини бартараф этиш тўғрисидаги Конвенцияни бажариш бўйича Ўзбекистон Республикасининг 3 та миллий маърузаси тингланди.

Биринчи марта 10 дан ортиқ нодавлат нотижорат ташкилотлари ҳисоботларни онлайн форматда тақдим этишда иштирок этдилар. Шу билан бирга, миллий маърузаларга якуний шарҳларда билдирилган тавсияларни амалга ошириш мақсадида Олий Мажлис Қонунчилик палатаси ва Сенати Кенгашларининг қўшма қарори билан Миллий режалар тасдиқланди.

Умуман олганда, мамлакатимиз ўзи учун ижтимоий йўналтирилган бозор иқтисодиётига эга демократик ҳуқуқий давлат қуриш ва фуқаролик жамиятини шакллантириш йўлини танлаганини ишонч билан таъкидлаш мумкин. Ўзбекистондаги ислоҳотларнинг узоқ муддатли мақсади -мамлакатни замонавий ривожланган, демократик давлатлар қаторига киритиш, халқни муносиб яшаш шароитлари ва жаҳон ҳамжамиятида муносиб ўрин эгаллашини таъминлашдан иборат.

 Шу мақсадда Ўзбекистон Республикаси Конституциясига инсон жинси, миллати, дини ва эътиқодидан қатъи назар, барча ҳуқуқ ва эркинликларини кафолатлаши керак бўлган ўзгартиришлар киритиш бўйича референдум ўтказмоқчи. Янги Конституция мамлакатимизда прогрессив ва абадий тус олаётган демократик жараёнларни ҳам мустаҳкамлайди.

 

Тимур Аҳмедов,

Ўзбекистон Республикаси Президенти ҳузуридаги стратегик ва минтақалараро тадқиқотлар Институти Бўлим бошлиғи