O‘zbekistonning Qashshoqlikni Qisqartirish va Yangi Ijtimoiy Himoya Modelini Shakllantirish Tajribasi

2017-yildan buyon Prezident Shavkat Mirziyoyev rahbarligida iqtisodni liberallashtirish va ijtimoiy farovonlikni kuchaytirishga qaratilgan keng ko‘lamli islohotlar amalga oshirildi. Ushbu islohotlar yangi siyosatlar hamda 2023-yilda qabul qilingan Konstitutsiyada o‘z aksini topdi. Konstitutsiyada O‘zbekiston “ijtimoiy davlat” sifatida belgilangan bo‘lib, uning asosiy vazifalari bandlikni ta’minlash va qashshoqlikni kamaytirishdan iborat ekani aniq ko‘rsatib o‘tilgan. Hukumatning “O‘zbekiston – 2030” strategiyasida 2026-yilga qadar qashshoqlik darajasini yarmiga qisqartirish maqsadi belgilangan. Ya’ni, davlat siyosati iqtisodiy o‘sish va inklyuziv ijtimoiy himoya uyg‘unligiga asoslangan yangi modelga o‘tdi.

2023-yilga kelib, Yangi Ijtimoiy Himoya Milliy Agentligi (NASP) va “Inson” markazlari orqali ehtiyojmand 2,3 millionga yaqin oilaga yordam ko‘rsatildi – bu 2017-yilga nisbatan qariyb to‘rt barobarga ko‘p. Pensiya va nafaqalar miqdori ham oshirildi: masalan, pensiya va nogironlik nafaqalari real ifodada islohotlar davrigacha bo‘lgan ko‘rsatkichga nisbatan 1,5 barobarga ko‘paygan.

“I nson” markazlari har bir hududda tashkil etilgan bo‘lib, ular aholiga bir darcha tamoyili asosida ijtimoiy xizmatlar va nafaqalar bo‘yicha ariza topshirish imkoniyatini yaratdi. Ushbu markazlar fuqaro murojaatlari bilan individual ishlash, axborot berish va xizmatlarni integratsiyalashgan tizim asosida ko‘rsatishni yo‘lga qo‘ygan. Shuningdek, ehtiyojmand shaxslarning yagona reyestri joriy etildi (2023-yilga kelib unda 17 800 nafar fuqaro to‘g‘risidagi ma’lumot jamlangan) hamda har bir ish yurituvi choraklik asosda ko‘rib chiqilib, yordam turlari moslashtirilmoqda. “Inson” markazlari, raqamli reyestr, manzilli ro‘yxatlar va ishni yuritish tizimi O‘zbekistonning ilgari bo‘lmagan zamonaviy ijtimoiy himoya arxitekturasini yaratdi.

Halqaro hamkorlarning roli:
Jahon banki mazkur islohotlarni faol qo‘llab-quvvatlab kelmoqda. 2018–2021-yillarda ish o‘rinlari, boshqaruv va ijtimoiy siyosat yo‘nalishlaridagi tarkibiy islohotlarni moliyalashtirish uchun 2,1 milliard dollar miqdorida kredit ajratilgan. 2024-yilning o‘rtalarida esa “INSON” loyihasi doirasida zaif qatlamlarni ijtimoiy parvarish qilishni yaxshilash uchun qo‘shimcha 100 million dollar tasdiqlandi. Bu loyiha doirasida 50 dan ortiq ijtimoiy xizmat ko‘rsatish markazlari ochilishi va 50 mingdan ortiq (yoshi katta, nogironligi bo‘lgan shaxslar va bolalar) fuqarolarga xizmat ko‘rsatilishi rejalashtirilgan.

“Qashshoqlikdan farovonlikka” dasturi doirasida yordam quyidagi 7 yo‘nalishda ko‘rsatilmoqda:

• Barqaror bandlik va yuqori daromadni ta’minlash

• Ta’lim va kasb-hunar o‘qitish imkoniyatlari

• Davlat tomonidan kafolatlangan tibbiy xizmatlardan foydalanish

• Ijtimoiy xizmatlarga ega bo‘lish

• Uy-joy sharoitlarini yaxshilash

• Mahalla infratuzilmasini davlat tomonidan rivojlantirish

• Davlat organlari vakillari bilan bevosita muloqot va hamkorlik

600 mingdan ortiq oila bandlik va daromadni oshirishga qaratilgan 1,3 million ijtimoiy xizmatdan foydalandi. Shu oilalar a’zolari 2,2 milliondan ziyod tibbiy xizmatlarni ham oldilar, bu esa ularning mehnat bozorida barqaror ishtirok etishiga xizmat qilmoqda.

Ijtimoiy Parvarishni Kengaytirish

Doimiy parvarishga muhtoj shaxslar uchun nodavlat xizmat ko‘rsatuvchilar orqali yangi model joriy qilindi. Uy xo‘jaligi yordami, uyda va joyiga borib parvarishlash, tibbiy va ijtimoiy reabilitatsiya, shaxsiy yordamchi xizmati kabi xizmatlar taklif etilmoqda. Hozirda 13 800 nafar fuqaro — ya’ni parvarishga muhtojlarning 76 foizi — xususiy sektor xizmatlaridan foydalanmoqda.

Prezident Farmoniga ko‘ra, 2030-yilga borib ijtimoiy xizmat oluvchilar soni yiliga kamida 3 million nafarga yetishi, xususiy sektor ulushi esa 30 foizga chiqishi belgilangan. Bu yondashuv ijtimoiy va birdamlik iqtisodiyoti tamoyillariga to‘la mos keladi.

Natijadorlik

Bugungi kunga qadar 667 ming oila (2,8 million nafar aholi) Qashshoq Oilalar Milliy Reyestriga kiritilgan. O‘rtacha daromad 9 oy ichida bir kishiga 174 ming so‘mdan 338 ming so‘mga oshgan. Daromadsiz bo‘lgan 73 ming oila hozirda rasmiy ish haqi olmoqda. 150 ming oila qashshoqlikdan chiqqan bo‘lib, ularning 70 foizi bunga mehnat bozorida rasmiy ish topgani hisobiga erishgan.

Barqarorlik

Oilalar 3 toifaga ajratilgan:

• Qizil: nogironligi bo‘lganlar, boquvchisini yo‘qotganlar, yakka boshli oilalar

• Sariq: ishga layoqatli lekin daromadi barqaror bo‘lmaganlar

• Yashil: qashshoqlikdan chiqqan, lekin qaytish xavfi mavjud bo‘lgan oilalar

Bu tizim manzillilikni ta’minlab, har bir toifadagi oilalar uchun alohida dasturlarni qo‘llash imkonini beradi.

Inson kapitaliga investitsiya

Kam ta’minlangan oilalar farzandlarining ta’lim xarajatlari 90 foizgacha davlat tomonidan qoplanmoqda. 2025-yilda 125 ming bola maktabgacha ta’lim muassasalariga imtiyozli tartibda qabul qilindi.

Xulosa

Ijtimoiy Himoya Milliy Agentligi tomonidan amalga oshirilayotgan dasturlar moddiy yordam bilan cheklanib qolmay, daromad topish, bandlik, inson kapitalini rivojlantirish uchun sharoit yaratmoqda va mamlakatning barqaror iqtisodiy o‘sishiga bevosita hissa qo‘shmoqda.