Men gina qilaman…

---

Albatta, maqola sarlavhasi butun mazmunga salbiy kayfiyat bag‘ishlagandek tuyulishi mumkin. Lekin bizning niyatimiz aslo malomat qilish emas. Biz o‘tmishni qoralamoqchi ham emasmiz, o‘tganlardan gina ham qilmaymiz. Shuningdek, bugungi yutuqlarimizning qadrini anglash uchun tarixning zulmatli davrlaridan misollar qidirishga ham hojat yo‘q.

Shu o‘rinda tabiiy savol tug‘iladi: agar hammasi joyida bo‘lsa, unda nega gina bor?

Albert Kamyu shunday yozadi:
“Afsonalar o‘z-o‘zidan yashamaydi. Ular bizning ularga jon bag‘ishlashimizni kutadi. Agar dunyoda bittagina odam ularning chaqirig‘iga javob bersa, ular bizni cheksiz hayot manbai bilan oziqlantirishga tayyor. Bizning vazifamiz — ularni aslo unutmaslik. Hech bir afsona o‘lim uyqusiga ketmasligini ta’minlashdir.”

Resentment – ya’ni gina qilinishining sababi ham, garchi mutlaqo bir xil bo‘lmasa-da, fransuz yozuvchisining fikriga yaqin. Yillar davomida biz ham afsonaviy tariximizni va madaniyatimizni, kim bo‘lganimizni va dunyodagi o‘rnimizni unutib qo‘ydik. O‘zimizni dunyoning chekkasi, “uchinchi dunyo” mamlakati sifatida ko‘rishga ko‘nikib qoldik. Eng alamli tomoni shundaki, zamonaviy dunyodagi madaniy va tarixiy o‘rnimiz qumga singib ketgan suv misol “yo‘qoldi”. “O‘zbek” va “O‘zbekiston” so‘zlari asl ma’nosidan uzoqlashib, faqatgina xaritada joylashgan bir geografik nom sifatida talqin qilinadigan bo‘ldi. Mamlakatimiz nomidagi “-stan” qo‘shimchasi ham boshqa “-stan”lar bilan aralashib ketdi va ko‘pincha atayin, ba’zan hatto masxara bilan tilga olinadi.

Mashhur xorijiy siyosatshunos O‘zbekistonning ahvolidan afsuslanib shunday degandi:
“Odatda, bugungi kunda ko‘plab xorijliklar Abu Ali ibn Sino va Beruniy yurti bo‘lgan bu mamlakatni faqatgina boshqa joylarga o‘tishda kesib o‘tiladigan notinch mintaqa sifatida ko‘radilar.”

Darhaqiqat, u to‘g‘ri aytgan edi. Biz uning ta’rifidan xafa bo‘lmasligimiz kerak. Chunki, o‘sha siyosatshunos ta’kidlaganidek, o‘zining ilmiy va madaniy merosi, siyosiy hamda harbiy an’analari bilan bizning Vatanimiz boshqa “-stan”lar orasida “yo‘qolib ketishga” aslo “loyiq” emas.

Bu zamin insoniyat tarixida o‘chmas iz qoldirgan ikki buyuk uyg‘onish – Islomiy va Temuriy renessanslarning beshigi bo‘lgan. Yarim dunyoni qamrab olgan qudratli saltanatlar va sultonliklarning markazi bo‘lgan.

Ammo o‘sha tarix hozir qayerda? Bizga sharaf, ulug‘lik va ruhiy qudrat bag‘ishlagan xotira-chi, qayerda?

Tariximiz va asl mohiyatimizdan ozgina bo‘lsa-da xabardor odam bu savol tufayli chuqur iztirobga tushadi. Aynan mana shu ruhiy tushkunlik inson qalbida sokin tarzda g‘am va dardni yoqadi.

***
 

“Yo‘qolgan dunyo”

Islomiy va Temuriy uyg‘onish davrlari – bizning xalqimiz tarixidagi ikki buyuk davr bo‘lib, ular ilm-fan, madaniyat va san’atning yuksak cho‘qqiga ko‘tarilganini ifodalaydi.

Islomiy uyg‘onish IX–XII asrlarda yuz berdi. Bu davrda dunyo ilmiy tafakkurining markazi – aynan Movarounnahr va Xuroson edi. O‘sha davr olimlari matematika, astronomiya, tibbiyot, falsafa va boshqa fanlarda buyuk kashfiyotlar qildilar. Bugun biz faxr bilan tilga oladigan Muhammad al-Xorazmiy, Abu Nasr Forobiy, Abu Ali ibn Sino, Abu Rayhon Beruniy, al-Farg‘oniy kabi mutafakkirlar butun insoniyat ilm-faniga ulkan hissa qo‘shgan.

Temuriy uyg‘onish esa XIV–XV asrlarga to‘g‘ri keladi. Sohibqiron Amir Temur va uning avlodlari ilm-fan va san’atga homiylik qilib, Samarqandni jahon madaniyatining markazlaridan biriga aylantirdilar. Ulug‘bekning rasadxonasi o‘z davrida butun dunyo astronomiyasi uchun eng ilg‘or ilmiy markaz bo‘ldi. Kamoliddin Behzod kabi musavvirlar, Alisher Navoiy kabi buyuk mutafakkirlar bu davrda yashab, butun dunyo madaniyatiga o‘z o‘rnini qoldirdi.

Ammo bu ikki buyuk uyg‘onish davrining porloq xotiralari keyinchalik tarixning changlariga ko‘milganidek bo‘lib qoldi.
Bugungi kunda ko‘pchilik ularni xira tasavvur qiladi, ba’zilar esa umuman unutib yuborgan. Shu sababli ham, jahon ahli O‘zbekistonni ko‘pincha o‘zining boy ilmiy-madaniy merosiga emas, balki qashshoqlik, beqarorlik va boshqa muammolar fonida ko‘radi.

Holbuki, bizning zaminimiz tarix davomida nafaqat ilmiy tafakkur, balki siyosiy qudrat markazi ham bo‘lgan. Bu yerda qudratli sulolalar hukmronlik qilgan, ulkan shaharlar barpo etilgan va savdo yo‘llari orqali Sharq va G‘arbni bog‘lagan.

Ammo nega bu tarixiy ulug‘lik bugun unutilgandek ko‘rinadi?
Nega bizning xalqimizning o‘zini anglashida o‘sha buyuk xotiralar yetarli o‘rin olmayapti?

Bu savollar insonni chuqur o‘yga toldiradi va yurakda og‘riq qoldiradi.

 

***

 

“Tarixga qaytish zarurati”

Bizning tariximiz – bu faqatgina o‘tgan voqealar majmuasi emas. U bugungi kundagi o‘zligimizni anglash va kelajagimizni qurish uchun tayanchdir. Agar biz tariximizni unutadigan bo‘lsak, ildizimizdan uzilib qolamiz va o‘z yo‘limizni topishda adashib ketamiz.

Bugun xalqimiz oldida turgan eng muhim vazifalardan biri – buyuk tarixiy xotirani qayta tiklashdir. Bu nafaqat faxr va iftixor manbai, balki milliy ruhni uyg‘otuvchi, xalqni kelajak sari ilhomlantiruvchi kuchdir.

Tarixni unutish – bu o‘zini unutishdir. O‘zini unutgan xalq esa boshqalar tomonidan boshqarilishga va yot g‘oyalarga ergashishga majbur bo‘ladi. Shu boisdan, bizning uchun o‘tmishdagi ilmiy va madaniy yutuqlarni eslash, ulardan saboq olish, ularni zamonaviy taraqqiyot bilan uyg‘unlashtirish juda muhim.

Biz Avitsenna va Beruniy, Ulug‘bek va Navoiy, Temur va Bobur avlodimiz. Bu buyuk zotlarning merosi biz uchun faqat tarixiy xotira emas, balki kelajakni barpo etish uchun kuch-qudrat manbai bo‘lishi kerak.

Afsuski, hozirgi zamonda dunyo ahli O‘zbekistonni ko‘pincha bu buyuklik bilan emas, balki boshqa ko‘rinishlarda tanimoqda. Bu esa bizning burchimizni yanada og‘irlashtiradi: o‘zligimizni qayta tiklash, milliy iftixorimizni dunyoga ko‘rsatish, va xalqimizni buyuk tarixiy meros asosida yangi bosqichga olib chiqish.
 

***

Bugungi vazifa

Tariximizni qayta kashf qilish – bu faqat tarixchilar yoki olimlarning vazifasi emas. Bu butun xalqimizning umumiy mas’uliyatidir. Chunki milliy o‘zlikni anglash jarayoni har bir insonning qalbidan boshlanadi.

Biz yoshlarga faqat tarixiy faktlarni emas, balki ularda mujassam bo‘lgan ruh va qadriyatlarni ham yetkazishimiz lozim. Zero, ilmiy kashfiyotlar va madaniy yutuqlar o‘z-o‘zidan yuzaga kelmagan – ular xalqimizning tafakkuri, mehnati va orzulari natijasidir.

Shuningdek, bugungi globallashuv davrida xalqaro maydonda o‘z o‘rnini topish uchun biz o‘z tarixiy merosimizni dunyoga ko‘rsatishimiz kerak. O‘zbekistonning nomi faqat geografik tushuncha yoki iqtisodiy ko‘rsatkichlar bilan emas, balki buyuk madaniyat va ilm-fan beshigi sifatida tanilishi lozim.

Buning uchun:

• tarixiy merosimizni o‘rganish va targ‘ib etish;

• buyuk ajdodlarimizning ilmiy va madaniy yutuqlarini zamonaviy tilda qayta talqin qilish;

• yoshlarni milliy iftixor ruhida tarbiyalash;

• dunyoga o‘z ovozimizni, o‘z tarixiy haqiqatimizni yetkazish zarur.

Faqat shundagina biz “yo‘qolgan dunyo”ni qayta tiklay olamiz. Bu – nafaqat o‘tgan buyuklikni qaytarish, balki kelajak avlodlar uchun mustahkam ma’naviy poydevor yaratish demakdir.
 

“Xotirani uyg‘otish”

Bizning xalqimizning eng katta boyligi – bu uning xotirasi. Xotira – nafaqat o‘tgan asrlarning esdaligi, balki kelajakni yaratish uchun zarur bo‘lgan ma’naviy kuchdir. Uni yo‘qotish – o‘zligimizni yo‘qotish demakdir.

Shu bois, bizning bugungi eng dolzarb vazifamiz – xalqimizning buyuk tarixiy xotirasini uyg‘otish, uni qalblarga qaytarishdir. Bu yo‘lda gina ham, nolish ham emas, balki uyg‘onish ruhi bizga yetakchi bo‘lishi kerak.

Biz afsonalarni unutib qo‘ydik. Ammo ular bizni kutmoqda. Ular yana bir bor xalqimizni ilhomlantirishi va dunyoga yangi uyg‘onish davrini hadya etishi mumkin. Buning uchun esa faqat bir shart kerak – biz ularni unutmasligimiz va ularga qayta hayot baxsh etishimiz.

Shunda biz bugungi muammolar girdobidan chiqib, o‘z ajdodlarimizning munosib vorislari sifatida kelajakni bunyod eta olamiz.