Yevrosiyo mintaqasining yangi investitsiya markazi sifatidagi O‘zbekiston:Hududiy o‘zgarishlardan global e’tirofga

---

2025-yil iyun oyida Toshkent shahrida To‘rtinchi Xalqaro Investitsiya Forumi bo‘lib o‘tdi – u yangi O‘zbekistonning ramziga aylangan muhim voqeaga aylandi. Forumda 100 ga yaqin mamlakatdan 8 mingdan ortiq ishtirokchilar, jumladan, Rossiya, Xitoy, AQSH, Arab dunyosi, Yevropa, Osiyo va Afrika davlatlaridan qariyb 3 mingga yaqin vakillar qatnashdi. Yevropa Tiklanish va Taraqqiyot Banki hamda BRICS Yangi Taraqqiyot Banki kabi yirik xalqaro institutlar rahbarlarining ishtiroki O‘zbekistonning dunyodagi eng jozibali investitsiya yo‘nalishlaridan biriga aylanganini tasdiqladi.

Forum yakunida 30,5 milliard dollarlik shartnomalar imzolandi – bu 2024-yilga (26,6 mlrd dollar) nisbatan 15 foiz ko‘p, va 2022-yilgi birinchi forumdagi (7,8 mlrd dollar) natijadan to‘rt baravar yuqori.

Yevropa Investitsiya Bankining Toshkentdagi ofisini ochish rejalari, shuningdek, Moody’s va S&P tomonidan O‘zbekistonning kredit reytingining “ijobiy”ga ko‘tarilishi xalqaro moliyaviy doiralarning mamlakat islohotlariga bo‘lgan kuchli ishonchini ko‘rsatmoqda. Bu e’tirof O‘zbekistonning yetti yillik tarixiy yo‘lini – yopiq iqtisodiyotdan jadal investitsiya markaziga aylanishini tasdiqlaydi.

Makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar bu o‘zgarishning aniq isbotidir. Xalqaro Valyuta Jamg‘armasi (XVJ) ma’lumotlariga ko‘ra, 2017-yilda 69,7 mlrd dollar bo‘lgan O‘zbekiston YaIM hajmi 2024-yilda 115 mlrd dollarga yetdi, 2024-yildagi real o‘sish sur’ati 6,5 foizni tashkil etdi – bu mintaqadagi eng yuqori ko‘rsatkichlardan biridir.

Sanoat sektori ayniqsa tez rivojlandi: 2017-yildan beri ishlab chiqarish hajmi 1,6 baravar oshdi va bugungi kunda umumiy sanoat ishlab chiqarishining 85 foizidan ortig‘ini tashkil etmoqda. Bu Markaziy Osiyodagi eng rivojlangan ishlab chiqarish bazalaridan biridir. Sanoatning yalpi qo‘shilgan qiymati 2,7 mlrd dollardan 28,8 mlrd dollarga oshdi, va bu ko‘rsatkich 2030-yilgacha 45 mlrd dollarga yetkazilishi rejalashtirilgan.

Bu natijalarga erishishda investitsiya muhiti sezilarli darajada yaxshilangani muhim omil bo‘ldi. 2019-yilda qabul qilingan “Investitsiyalar va investitsiya faoliyati to‘g‘risida”gi qonun muhim kafolatlarni joriy qildi: musodara qilinmaslik, foydani chet elga olib chiqish huquqi, xalqaro arbitrajga murojaat qilish imkoniyati, soliq imtiyozlari va “yagona darcha” tizimi orqali ma’muriy soddalashtirish. Valyuta liberallashuvi, byurokratiyani qisqartirish va erkin iqtisodiy zonalardagi imtiyozlar bilan birgalikda bu chora-tadbirlar Markaziy Osiyodagi eng jozibali investitsiya muhitini yaratdi.

Natijada, 2017–2024 yillarda O‘zbekistonga 188 mlrd dollarlik investitsiyalar, jumladan, 87 mlrd dollarlik to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalar jalb qilindi. Xorijiy kapital ishtirokidagi korxonalar soni 3,2 baravar oshib, 16 mingdan oshdi.

Investitsiya siyosatidagi muhim burilish O‘zbekiston Milliy Investitsiya Jamg‘armasi (UzNIF) tashkil etilishi bo‘ldi. Franklin Templeton kompaniyasi tomonidan boshqarilayotgan jamg‘arma dastlabki 1,68 mlrd dollarlik aktivlar bilan ish boshladi. Templeton Global Investments’ning Markaziy Osiyo bo‘yicha rahbari Marius Dan ta’kidlaganidek: “Xalqaro investorlar O‘zbekistondagi islohotlarning samaradorligini va mamlakatning aniq strategik yo‘nalishini tan olmoqda – ular bu o‘sishda faol ishtirok etishga tayyor”. UzNIF global investorlar uchun iqtisodiyotning muhim sohalarida turli xil imkoniyatlarni taqdim etuvchi “eshik”ga aylandi.

Xalqaro e’tirof faqat ichki islohotlargagina emas, balki O‘zbekistonning global va mintaqaviy siyosiy rolidagi o‘zgarishlarga ham asoslanadi. Bu o‘zgarish bir necha asosiy omillar bilan bog‘liq:

1. Faol tashqi siyosat:

2017-yildan beri Toshkent Shanxay hamkorlik tashkiloti (ShHT) doirasida 105, MDH doirasida 102, Turkiy Davlatlar Tashkiloti doirasida 76 va Yevroosiyo iqtisodiy ittifoqi bilan 20 dan ortiq tashabbus ilgari surdi. Bu O‘zbekistonning mintaqaviy yetakchilik rolining oshganini ko‘rsatadi. Tashqi siyosatda muvozanatli yondashuv: Rossiya, Xitoy, AQSH va Yevropa Ittifoqi bilan barqaror hamkorlik mamlakatning global ishonchliligini ta’minlamoqda.

2. Markaziy Osiyoda barqarorlik:

So‘nggi yillarda mintaqada yaxshi qo‘shnichilik va o‘zaro manfaatli hamkorlik kuchaydi. Bir paytlar bo‘lingan deb hisoblangan mintaqa bugun misli ko‘rilmagan ishonch va birlashuv darajasini ko‘rsatmoqda. Prezident Shavkat Mirziyoyevning tashabbusi bilan o‘tkazilayotgan Markaziy Osiyo davlatlari rahbarlarining Maslahat uchrashuvlari (C5) muhim rol o‘ynadi.

2024-yil aprel oyida O‘zbekiston, Tojikiston va Qirg‘iziston o‘rtasida tarixiy “Do‘stlik to‘g‘risidagi Xo‘jand deklaratsiyasi” imzolandi. Bu mustaqillikdan keyingi ilk uch tomonlama do‘stlik bitimi bo‘lib, birga chegara masalalarining hal qilinishi bilan yakunlandi. “Do‘stlik” chegara posti, masalan, hozirda kuniga 20 ming kishiga xizmat ko‘rsa, 2016-yilda bu ko‘rsatkich atigi 300–500 kishi edi. So‘nggi 8 yilda faol chegara postlari soni 25 taga yetdi.

3. Janubiy Osiyo bilan aloqalar:

Markaziy Osiyo Janubiy Osiyo bozorlariga juda yaqin joylashgan – aholisi 25% ni tashkil etadigan, YaIM hajmi 5,22 trillion dollarga teng bo‘lgan hudud faqat 2 soatlik parvoz masofasida. Shu bois Toshkent Afg‘onistonni barqarorlashtirish va uni mintaqaviy iqtisodiyotga integratsiyalashni maqsad qilgan. 2025-yil may oyida o‘tkazilgan “Termiz muloqoti” sessiyasi aynan shu masalalarga bag‘ishlandi.

4. Butun mintaqaning iqtisodiy o‘sishi:

So‘nggi 10 yilda Markaziy Osiyo o‘rtacha 6,2% iqtisodiy o‘sishni qayd etdi – bu dunyo o‘rtacha ko‘rsatkichidan (2,6%) ikki barobar ko‘p. 2000-yilda 55 million bo‘lgan aholisi hozir 83 millionga yetdi va 2050-yilga borib 100 milliondan oshishi kutilmoqda. Mintaqada o‘rtacha yosh 28,7 bo‘lib, bu Xitoy va Yevropadan ancha yosh demografiyani ko‘rsatadi.

Mintaqa ulkan resurs salohiyatiga ega: uran zaxiralari – 20%, neft – 17.2%, tabiiy gaz – 7%, marganes – 39%, xrom – 30%, qo‘rg‘oshin – 20%, titan, alyuminiy, mis, kobalt va molibden – har biri 5% dan ortiq global zaxiralarga ega.

Markaziy Osiyo transport koridorlari chorrahasida joylashgan – Xitoy, Eron, Pokiston, Turkiya va Hindiston singari yirik kuchlar o‘rtasida strategik nuqtani egallaydi.

---

Bugun O‘zbekiston nafaqat ichki islohotlari, balki institutsional yuksalish, mintaqaviy integratsiya va tashqi siyosatdagi muvaffaqiyatlari orqali butun mintaqaga “multiplikativ ta’sir” ko‘rsatmoqda.

2025-yilgi 4-Xalqaro Investitsiya Forumi faqat iqtisodiy natijalar emas, balki O‘zbekistonning yangi global iqtisodiy markazga aylanishini bildiradi. Prezident Shavkat Mirziyoyev tomonidan ilgari surilgan “Markaziy Osiyoda yagona investitsiya va savdo hududi” tashabbusi esa bu jarayonning aniq strategik yo‘nalishini belgilaydi.

---

Mualliflar:

• Akramjon Nematov,
  O‘zbekiston Prezidenti huzuridagi Strategik va mintaqalararo tadqiqotlar instituti birinchi direktor o‘rinbosari

• Kamila Sobirova,
  Shu institutning yetakchi ilmiy xodimi

Manba: Dunyo AA