Obid Xakimov: O‘zbekiston tashabbuslari ikki va ko‘p tomonlama hamkorlikni faollashtirmoqda

---

2–4-iyul kunlari O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev Ozarbayjonga davlat tashrifi bilan bordi. Tashrif doirasida Oliy darajadagi hukumatlararo kengashning ikkinchi yig‘ilishi bo‘lib o‘tdi. 4-iyul kuni davlat rahbari Iqtisodiy hamkorlik tashkilotining (IHT) 17-sammitida ham ishtirok etib, tashkilot faoliyatining ustuvor yo‘nalishlarini belgilab berdi.

O‘zbekiston va Ozarbayjon IHT a’zolari hisoblanadi. Shu sababli Prezidentning davlat tashrifining IHT sammitidagi ishtiroki bilan birgalikda o‘tkazilgani strategik hamkor Ozarbayjon bilan emas, balki boshqa IHT a’zo davlatlari bilan ham hamkorlikni muvofiqlashtirilgan holda ko‘rib chiqish imkonini berdi.

So‘nggi yillarda O‘zbekiston va Ozarbayjon o‘rtasidagi savdo, iqtisodiy va investitsiyaviy hamkorlik jadal rivojlanib, ikki tomonlama aloqalarning strategik xususiyatini tasdiqlamoqda.

So‘nggi sakkiz yilda savdo aylanmasi 7,8 baravar oshib, 253 million AQSh dollariga yetdi. O‘zbekistonning Ozarbayjonga eksporti 7,5 baravar oshib, 208 million dollarni tashkil etgan bo‘lsa, import 9 baravar oshib, 2024 yilda 45 million dollarga yetdi.

Investitsiyaviy hamkorlik ham jadallashdi. Sanoat, qishloq xo‘jaligi, energetika va farmatsevtika sohalarida qo‘shma loyihalar amalga oshirilmoqda. 2017 yilda Ozarbayjondan O‘zbekistonga investitsiyalar atigi 142 ming dollarni tashkil etgan bo‘lsa, 2024 yilda bu ko‘rsatkich 79,5 million dollarga yetdi. 500 million dollarlik ustav kapitaliga ega Ozarbayjon–O‘zbekiston investitsiya kompaniyasi faoliyat yuritmoqda. O‘zbekistonda ozarbayjonlik kapital ishtirokidagi korxonalar soni 2019 yildagi 178 tadan 2025-yil aprelida 278 taga yetdi.

Aksincha, Ozarbayjonda ham o‘zbek kapitali ishtirokida avtomobil yig‘ish, ipak qurti yetishtirish va to‘qimachilik klasterlarini tashkil etish loyihalari amalga oshirilmoqda. Xajigabul shahrida “Azermash CP” zavodida “UzAuto Motors” AJ va “SamAvto” MChJ qo‘shma korxonasi tomonidan ishlab chiqarish yo‘lga qo‘yildi.

Qishloq xo‘jaligida Ozarbayjonda o‘zbek paxtasining bir necha navi sinovdan o‘tkazilmoqda, O‘zbekiston esa samaradorligi yuqori bo‘lgan ozarbayjon yong‘oq ko‘chatlarini ekishni rejalashtirmoqda. Ozarbayjon ipakchilik sohasida ham qo‘shma investitsiya loyihasi amalga oshirilmoqda.

Ushbu jadal hamkorlik 2023 yilda O‘zbekiston Prezidentining tashabbusi bilan turkiy davlatlar o‘rtasida savdoni kengaytirishga qaratilgan “fikr markazlari forumi” doirasida ishlab chiqilgan tadqiqot modeli asosida qo‘llab-quvvatlanmoqda. Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazi (CERR) va ozarbayjonlik tahliliy markazlar hamkorligida tayyorlangan 33 aniq taklif O‘zbekiston Vazirlar Mahkamasi tomonidan ma’qullanib, hozirda amalga oshirilmoqda.

Davlat tashrifi arafasida Xivada birinchi parlamentlararo forum, Bokuda mintaqaviy forum bo‘lib o‘tdi. Yaqinda esa Andijonda rektorlar forumi tashkil etildi. O‘zbekiston “Ozarbayjon” bog‘i va “Sea Breeze” turizm majmuasini barpo etishga tayyorgarlik ko‘rmoqda. Tashrif doirasida Bokuda “O‘zbekiston” bog‘ining qurilishi boshlandi, O‘zbekiston elchixonasining yangi binosi ochildi.

Davlat rahbari mazkur tashrif ikki davlat o‘rtasida diplomatik aloqalar o‘rnatilganining 30 yilligi munosabati bilan bo‘lib o‘tganini ta’kidladi.

Tomonlar ikki tomonlama savdo va investitsiyalar hajmini kelgusi yillarda 1 milliard dollarga yetkazish uchun birgalikda chora ko‘rishga kelishib oldilar. Savdoni ilgari surish va hamkorlik dasturi qabul qilindi. Qo‘shma investitsiya kompaniyasi faoliyati kengaytiriladi, Biznes kengashi va Sanoat-iqtisodiy zonalar forumi kabi yangi formatlar joriy etiladi.

Transport bog‘liqligini mustahkamlash masalasi alohida e’tiborga olindi. Ikkala davlatni bog‘lovchi va strategik yo‘llarga kirish imkonini beruvchi “O‘rta yo‘lak” tez sur’atlar bilan rivojlanmoqda. Elektron ruxsatnomalar joriy etildi, ushbu yo‘nalish orqali o‘tuvchi yuk tashuvlari 25 foizga oshib, yiliga 1 million tonnadan oshdi. Elektr energiyasini Yevropaga eksport qilish bo‘yicha qo‘shma loyiha tezlashtirilishi ham kelishib olindi.

Shu kungacha yutuqlarga erishilgan bo‘lsa-da, O‘zbekiston va Ozarbayjon o‘rtasidagi savdo va investitsion salohiyat to‘liq ishga solinmagan. Uchinchi davlatlardan import qilinayotgan tovarlarni qo‘shma ishlab chiqarish orqali katta imkoniyatlar mavjud.

Shuningdek, vinochilik, anor yetishtirish va agroishlov berish kabi ustuvor sohalarda kuchlarni birlashtirish orqali uchinchi davlatlar bozoriga chiqish, raqobatbardoshlikni kuchaytirish va yangi bozorlarni egallash mumkin.

Davlat tashrifi doirasidagi kelishuvlar sanoat, qishloq xo‘jaligi, raqamli texnologiyalar va logistika sohalaridagi hamkorlikni kengaytirishga xizmat qiladi.

IHTning 17-sammiti “Ishonchli va iqlimga bardoshli kelajak uchun yangi qarash” shiori ostida Xankandi shahrida bo‘lib o‘tdi va Karabog‘ mintaqasida IHT haftaligiga yakun yasadi.

2023 yilda Toshkentda o‘tgan IHT sammitida Prezident Shavkat Mirziyoyev “Iqtisodiy hamkorlik maqsadlari – 2035” strategik hujjatini taklif qilgan edi. Unda savdo to‘siqlarini bartaraf etish, bojxona va sanitariya tartiblarini raqamlashtirish va 2035 yilga qadar o‘zaro savdo hajmini ikki baravarga oshirish uchun elektron tijoratni kengaytirish nazarda tutilgan.

1996 yilda O‘zbekiston Ozarbayjon, Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Tojikiston va Turkmaniston bilan erkin savdo shartnomalarini imzolagan. 2023 yilda Pokiston, Turkiya va Eron bilan, 2024 yilda esa Afg‘oniston bilan preferensial savdo bitimlari tuzilgan.

2017–2024 yillarda O‘zbekistonning IHT davlatlari bilan savdo hajmi 5,3 milliard dollardan 12,2 milliard dollarga oshdi. Eksport 1,7 baravarga (3,3 milliard dollardan 5,6 milliard dollarga), import esa 3 baravarga (2 milliard dollardan 6,6 milliard dollarga) ko‘paydi. Shu bilan birga, IHTning O‘zbekiston tashqi savdosidagi ulushi 19,9 foizdan 18,5 foizga pasaydi, eksportda – 26,2 foizdan 20,7 foizga, importda esa 14,3 foizdan 17 foizga o‘sdi.

2024 yilda IHT davlatlari O‘zbekistonga 2,7 milliard dollar sarmoya kiritdi, bu 2017 yildagi 9,6 million dollarga nisbatan keskin o‘sishdir. Eng katta ulush – Turkiya (1,8 milliard dollar, 68,6%), undan keyin Qozog‘iston (358,5 million), Eron (161,5 million), Ozarbayjon (79,5 million), Afg‘oniston (72,9 million) va Qirg‘iziston (60,4 million) to‘g‘ri keladi.

O‘zbekistonda to‘qimachilik, oziq-ovqat sanoati, elektr jihozlari, farmatsevtika, qurilish, logistika va xizmat ko‘rsatish sohalarida minglab IHT qo‘shma korxonalari faoliyat yuritmoqda. 2025-yil 1-may holatiga ko‘ra, IHT kapitali ishtirokidagi faol korxonalar soni 5275 taga yetgan bo‘lib, bu xorijiy sarmoyadorlikdagi barcha korxonalarning 33 foizini tashkil qiladi. Turkiya kapitali ulardan 1964 tasiga (37,2%) to‘g‘ri keladi.

Xankandida o‘tgan sammitda O‘zbekiston Prezidenti 2023 yildagi Toshkent sammitidan so‘ng erishilgan yutuqlarni e’tirof etib, o‘zaro savdo hajmining pastligini qayd etdi – 2024 yilda atigi 95 milliard dollar, bu blokning tashqi savdosining 10 foizigina tashkil qiladi.

U savdo-sotiqni erkinlashtirish, notarif to‘siqlarni bosqichma-bosqich bartaraf etish va elektron tijoratni rivojlantirish zarurligini ta’kidladi. Toshkentda IHT savdo vazirlari yig‘ilishini o‘tkazish, qishloq xo‘jaligi mahsulotlari erkin harakati uchun “yashil yo‘laklar” yaratishni taklif qildi.

Shuningdek, “2035-yilga mo‘ljallangan iqtisodiy sheriklik strategik maqsadlari” konsepsiyasini qabul qilishni taklif etdi. U innovatsiyalar, sun’iy intellekt va raqamli texnologiyalar sohasidagi hamkorlikni rivojlantirish zarurligini qayd etdi. Taklif etilgan “EcoInvest” dasturi mintaqaviy loyihalarga xususiy investorlar va moliyaviy institutlarni jalb qilishga xizmat qiladi.

Prezident raqamli transport va bojxona agentligini tuzish, yangi mintaqaviy aviayo‘nalishlar va qo‘shma turizm-aviatsiya strategiyasini yo‘lga qo‘yishni ham taklif qildi. Samarqandda milliy aviakompaniyalar forumini o‘tkazish rejalashtirilgan.

Iqlim masalasida Prezident cho‘l hududlarda o‘rmonzorlar va dam olish zonalari yaratishga qaratilgan transchegaraviy yashil dastur ishlab chiqishni taklif etdi. Shuningdek, keyingi sammitgacha tashkilotni isloh qilish bo‘yicha aniq takliflar ishlab chiqish zarurligini qayd etdi.

Sammit yakunida IHT yetakchilari O‘zbekiston ilgari surayotgan ustuvor yo‘nalishlar – savdo, transport bog‘liqligi va “yashil” transformatsiyani mustahkamlash borasidagi o‘z majburiyatlarini yana bir bor tasdiqladilar. Barqaror rivojlanish maqsadlariga sodiqlik, turizm, energetika, fan, ta’lim va madaniyat sohalarida hamkorlikni chuqurlashtirish yo‘lidagi sa’y-harakatlar qo‘llab-quvvatlandi.

“Iqtisodiy sheriklik strategik maqsadlari – 2035” konsepsiyasi faol ilgari surilmoqda. Ushbu tashabbus Toshkent sammitida ilgari surilgan bo‘lib, O‘zbekiston Prezidenti tomonidan IHTning iqtisodiy integratsiyasini mustahkamlash va mintaqaviy qiymat zanjirlarini shakllantirishdagi muhim omil sifatida doimiy targ‘ib qilinmoqda.

Bugungi murakkab sharoitda, xalqaro hamjamiyat chuqur inqirozga yuz tutgan, IHT hududida esa ko‘plab mojarolar va qarama-qarshiliklar mavjud bo‘lgan bir paytda, sammitdagi nutqining boshida O‘zbekiston Prezidenti tinchlik va taraqqiyot asosi, avvalo, iqtisodiy hamkorlik ekanini ta’kidladi. Shuning uchun IHT doirasidagi sheriklik bugun alohida strategik ahamiyat kasb etmoqda.

Dunyo АА