Mahmudxo‘ja Behbudiy faqat g‘oyalarni ilgari surmagan – u ularni yashagan

O‘zbekistonda Turkistonda jadidchilik harakatining asoschisi bo‘lgan Mahmudxo‘ja Behbudiyning 150 yilligi nishonlanmoqda.

Mahmudxo‘ja Behbudiy taraqqiyot va ma’rifatning yorqin ramzi bo‘lib qolmoqda. Uning hayoti va faoliyati bilimga intilish, jamiyatga xizmat qilish yo‘lida ilhom manbai bo‘lib xizmat qiladi. An’anaviy qadriyatlar va zamonaviy bilimlarning uyg‘unligini asos qilib olgan qarashlari XXI asrning jadal o‘zgarishlarida ham o‘z dolzarbligini yo‘qotmagan. Behbudiy shunchaki g‘oyalarni ilgari surmagan — u ularni yashagan, butun umrini xalqni ma’rifatli qilishga bag‘ishlagan. Uning asarlari erkin fikrlashga va Vatan kelajagi uchun mas’uliyatni his qilishga chorlovchi da’vatlar bilan to‘la bo‘lib, yoshlarga kuchli o‘rnak bo‘lib xizmat qiladi.

Ma’rifatchi ta’limdagi islohotlarni, tenglikni, milliy adabiyot va teatrni rivojlantirishni, demokratik o‘zgarishlarni himoya qilgan. Bu tamoyillar “Yangi O‘zbekiston” maqsadlariga hamohang bo‘lib, yaratuvchan va yangilikka intiluvchi barkamol shaxslarni shakllantirishga qaratilgan. Qiyinchiliklar va yutuqlarga boy Behbudiy hayoti zamon cheklovlarini yengib o‘tish, ilm va taraqqiyotga intilish yo‘lida fidoyilik namunasi bo‘lib xizmat qiladi. U dunyo bo‘ylab safar qilgan, tillarni o‘rgangan, ilg‘or ta’lim uslublarini joriy etgan va shunday qilib orzu va intilishlar sabr va e’tiqod bilan amalga oshishini isbotlagan. Uning ijodini ommalashtirish yosh avlodga milliy o‘zligini anglashga, tarixiy meros bilan faxrlanishga va o‘z ustida ishlashga undaydi.

2023-yil mart oyida jadidlar merosini o‘rganishga bag‘ishlangan xalqaro konferensiya ishtirokchilariga yo‘llagan murojaatida Prezident Shavkat Mirziyoyev shunday degan edi:
“Jadidlar o‘z davrining ilg‘or vakillari sifatida nihoyatda murakkab sharoitda milliy taraqqiyot g‘oyasi bilan maydonga chiqib, bilim va ma’rifatni tarqatish, ta’lim-tarbiya tizimini tubdan isloh qilish zarurligini ilgari surishgan… Ularning bu tashabbuslari va ezgu ishlari jamiyatda keng aks-sado bergan, kuchli harakatga aylangan.”

Bugun ham jamiyat oldidagi muhim vazifa — ushbu salohiyatni tiklab, uni faol va yaratuvchan yoshlarni tarbiyalashga yo‘naltirishdir. Shu sababli so‘nggi yillarda O‘zbekistonda Mahmudxo‘ja Behbudiyning boy merosini targ‘ib qilish bo‘yicha keng qamrovli ishlar olib borilmoqda, bu ishlar ta’lim, madaniyat va ommaviy axborot sohalarini qamrab olmoqda.

Poytaxtda Adiblar xiyobonida Behbudiy haykali o‘rnatildi, Samarqandda esa u yashab ijod qilgan xonadon muzeyga aylantirildi. Ushbu tashabbuslar ma’rifatchi g‘oyalarini chuqur o‘rganishga imkon yaratadi, ayniqsa yoshlar uchun ularni yanada yaqin qiladi.

2024-yil 27-dekabrdagi Prezident qaroriga asosan “Turkistonda jadidchilik harakatining asoschisi, atoqli yozuvchi, jamoat arbobi, noshir va pedagog Mahmudxo‘ja Behbudiyning tavalludining 150 yilligini keng nishonlash to‘g‘risida”gi hujjat doirasida keng ko‘lamli tadbirlar rejalashtirilgan. Jumladan, Samarqanddagi muzey ekspozitsiyasi yangilanadi, hududi obodonlashtiriladi, yoshlar tashrifi uchun qulayliklar yaratiladi. Qarshi shahridagi bir ko‘chaga ma’rifatchi nomi beriladi va yodgorlik lavhasi o‘rnatiladi. Bu faqat buyuk ajdod xotirasini abadiylashtirish emas, balki vatanparvarlik tarbiyasi uchun yangi makon yaratishdir.

Yirik ma’rifiy tadbirlar o‘tkazilishi ham rejalashtirilgan. O‘rta umumta’lim maktablari, ijodiy maktablar, “Temurbeklar maktabi” kursantlari va oliy ta’lim muassasalari talabalari o‘rtasida “Mahmudxo‘ja Behbudiy saboqlari” insholar tanlovi o‘tkaziladi. Bu tadbir yoshlarni ma’rifatchi hayoti va g‘oyalari bilan tanishtirib, ularning tahliliy fikrlash va adabiy ijod ko‘nikmalarini rivojlantiradi. O‘zbekiston Jurnalistika va ommaviy kommunikatsiyalar universiteti talabalari uchun Mahmudxo‘ja Behbudiy nomidagi stipendiya ta’sis etilgan, dramaturgiya sohasida esa uning nomidagi mukofot faol madaniy va ilmiy hayotga jalb etishni rag‘batlantiradi.

Adabiy-ma’rifiy kechalar ham buyuk ajdod merosini targ‘ib etishga xizmat qiladi. Shu yil noyabr oyida Alisher Navoiy nomidagi Davlat akademik katta teatrida o‘tkaziladigan adabiy-ma’rifiy kecha Behbudiy merosini keng jamoatchilikka yetkazish, uning mashhur asarlarining yangi nashrlarini taqdim etish uchun maydon bo‘ladi.

Shu kabi uchrashuvlar ilgari ham muvaffaqiyatli tashkil etilgan bo‘lib, yoshlarni interaktiv shakllar — o‘qishlar va bahs-munozaralar orqali jalb qilgan. Masalan, 2020-yilda Milliy kutubxonada Mahmudxo‘ja Behbudiy tavalludining 145 yilligiga bag‘ishlangan ko‘rgazma tashkil etilgan edi.

Teatr san’ati — O‘zbekistonda 1914-yilda yozilgan “Padarkush” pyesasi bilan aynan Behbudiy tomonidan boshlangan — ham uning g‘oyalarini ommalashtirishning muhim vositasi bo‘lib qolmoqda. Uning hayotiga bag‘ishlangan sahna asarlari, ijtimoiy tarmoqlar va ommaviy axborot vositalari uchun audiovizual loyihalar ishlab chiqilmoqda. Bu tashabbuslar raqamli avlodga mo‘ljallangan bo‘lib, yoshlarga jadidchilik g‘oyalarining zamonaviy dunyodagi ahamiyatini ko‘rsatishga xizmat qiladi.

Mahmudxo‘ja Behbudiy merosini adabiyot va tarix darsliklariga kengroq kiritish, jadidchilikka bag‘ishlangan muntazam yoshlar forumlarini tashkil qilish katta ahamiyatga ega bo‘ladi. Shu yili “Tanlangan asarlar” to‘plami va uning hayotiga bag‘ishlangan ilmiy-ommabop kitoblar nashr qilinadi hamda maktablar, OTMlar va kutubxonalarga tarqatiladi.

Merosni ommalashtirish — bu faqat o‘tmishni eslash emas, balki O‘zbekiston kelajagiga qaratilgan strategik investitsiyadir. Ajdod-ma’rifatchilarning ta’lim, tenglik va taraqqiyot haqidagi g‘oyalari yoshlar ongida mamlakat taraqqiyoti uchun muhim bo‘lgan fazilatlarni shakllantiradi.

Behbudiy asarlarini o‘rganish yoshlar ongida o‘z tarix va madaniyatining qadrini anglash, vatanparvarlik va milliy o‘zlikni mustahkamlashga xizmat qiladi. Ma’rifatchi ishonch bilan aytgan: ta’lim — taraqqiyotning asosi. Uning ibratli hayoti bugun ham yoshlarga o‘z ustida ishlash, yangi bilimlarni egallash uchun kuchli turtki bermoqda. Behbudiyning jamiyatdagi faolligi, inson huquqlari uchun kurashi, yangi bilimlarga ochiqligi jamiyat hayotida faol ishtirok etish va o‘z qarashlarini himoya qilish zarurligini anglatadi. U an’analar va zamonaviylik uyg‘unligiga asoslangan yondashuvi bilan yangicha yechimlar izlashga, madaniy merosga hurmat bilan qarab, innovatsiyalarga intilishga o‘rgatadi.

Behbudiy merosi bu — o‘tmishda qolgan yodgorlik emas, balki kelajak sari yo‘l ko‘rsatuvchi hayotbaxsh donishmandlik manbaidir. Uning g‘oyalari asosida tarbiyalanayotgan yoshlar orqali O‘zbekiston yaratuvchan, vatanparvar va buyuk ajdodlar ishini munosib davom ettira oladigan jamiyatni barpo etmoqda.

Va Behbudiyning o‘zi aytganidek: “Huquqlar berilmaydi, balki qo‘lga kiritiladi.” Bugun bu kurash yangi avlodning ongini va qalbini zabt etish yo‘lida olib borilmoqda. Bu avlod buyuk ishlar qilishga tayyor.

“Правда Востока” gazetasi