Yangi O'zbekistonda Ayollar va ilm-fan

Yangi O'zbekistonda ayol va ilm-fan

Sizningcha, ayolga ilm-fan bilan shug'ullanish nima uchun muhim?

Jahon bankining ma'lumotlariga ko‘ra, ayol boshqaradigan joylarda iqtisodiy rivojlanish darajasi yuqori bo‘ladi. Misol sifatida Skandinaviya va Osiyo davlatlarini keltirish mumkin. Ulardan birinchi navbatda Singapur va Xitoyni eslatib o‘tish lozim, chunki Xitoyda dunyodagi eng yuqori ayol-milliarder va ayol-millionerlar ulushi mavjud. Shuningdek, qadim zamonlardan hadislar orqali aytilganidek, o‘g‘ilni tarbiyalashda faqat bir kishini tarbiyalaysan, ammo qizni tarbiyalashda butun oilani tarbiyalaysan. Darhaqiqat, o‘tmishda va hozirgi kunda buyuk insonlarni tarbiyalagan va ularga o‘qituvchilik qilgan aynan ularning onalaridir. Taraqqiy topgan jamiyatda rivojlanish va sivilizatsiya darajasi ayollarga nisbatan munosabat va ularga yaratilgan imkoniyatlar va shart-sharoitlar bilan belgilanadi.

Mashhur jadid pedagogi Abdulloh Avloni shunday degan: "Qizlar ta'lim olishga har kimdan ko'ra ko'proq intilishlari kerak, chunki bu bilimlarga ega bo‘lib, ular kelajak avlodni o‘qitishadi". Yangi O'zbekistonda davlat siyosati darajasida qizlar va ayollarni huquqiy asosda to‘liq ta'lim olishlariga alohida e'tibor qaratilmoqda.

Prezident Shavkat Mirziyoyevning tashabbusi bilan mamlakatimizda ayollarni keng qo‘llab-quvvatlash, ularning ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy faolligini oshirish, bandlikni ta'minlash, tadbirkorlik va ilm-fanga jalb etish bo‘yicha keng miqyosdagi islohotlar amalga oshirilmoqda. Bu, birinchi navbatda, yangi tahrirda qabul qilingan O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, 2030 yilgacha gender tengligini ta’minlash strategiyasi, shuningdek, Birlashgan Millatlar Tashkiloti va uning idoralari bilan hamkorlikning kuchaytirilishi kabi muhim hujjatlarda aks etgan.

BMT ayollar tashkiloti tomonidan qizlar va ayollarga o‘qish, o‘sish va innovatsiyalar yaratish imkoniyatlarini berish zarurligi haqida takliflar kiritilgan, shuningdek, dunyo kompaniyalariga ayollar huquqlarini kengaytirish prinsiplarini qabul qilishni so‘ragan. Bu borada xalqaro tadbirlar tashkil etilmoqda. Ulardan biri Afg‘onistondagi ayollar forumidir (Samarqand, 2024-yil 13-14 may), shuningdek, O‘zbekistonning Senati va O‘zbekiston Respublikasi Oila va Ayollar qo‘mitasi tomonidan hamkorlikda "O‘zbekiston-Polsha" ayollar biznes-forumi (Toshkent, 2024-yil 20 sentyabr), Bosh vazirning muovini Mehriban Aliyevaning kitobini taqdim etish kabi ilmiy tadbirlar o‘tkazilmoqda.

Shu bilan birga, mamlakatimizda davlat idoralari va ayollarning NNTlari o‘rtasidagi innovatsiyalar va tadbirkorlik masalalarida hamkorlik kuchaymoqda. Buning uchun Zulfiyya, Alisher Navoiy, Abu Rayhon Beruniy nomidagi xalqaro mukofotlar hamda boshqa mukofotlar berilmoqda.

Prezident farmoni bilan "Oila va ayollarni tizimli qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha ishlashni tezlashtirish chora-tadbirlari" haqidagi farmonga binoan 2022/2023 o‘quv yilidan boshlab, o‘zbek ayollari ta’lim olishda ko‘plab imtiyozlarga ega bo‘lishgan. 2023/2024 o‘quv yilidan boshlab, davlat granti asosida, qishloq xo‘jaligi, transport, kommunal va qishloq xo‘jaligi sohalarida ayollarni o‘qitish imkoni yaratildi. Shuningdek, xususiy oliy ta'lim muassasalarining soni oshdi va bu ham ayollarning oliy ta’limga qabulini ko‘paytirishga sabab bo‘ldi.

Bundan tashqari, xalqaro ta'lim dasturlari (BMT tomonidan UNESCO, UNICEF, ILO, WHO va boshqalar)da ishtirok etishdagi ta'lim tizimi va ayollarning faol ishtiroki ortdi.

Ayniqsa, O'zbekistonning 2022-2026 yillarga mo‘ljallangan yangi rivojlanish strategiyasi va "O'zbekiston 2030" strategiyasi, shuningdek, BMTning barqaror rivojlanish maqsadlari va boshqa hujjatlarida ayollarni ilm-fan sohasiga jalb etish muhim ahamiyatga ega bo‘ldi.

Hozirda, O‘zbekistonda gender tengligi masalasi davlat siyosatiga kiritilgan bo‘lib, ilm-fan, IT va STEM (ilm, texnologiya, muhandislik va matematika) sohalaridagi ayollarni qo‘llab-quvvatlash jamiyatda o‘zgarayotgan munosabatlarni aks ettirmoqda. Ilm-fan va gender tengligi barqaror rivojlanishning ajralmas qismidir. Ayollar va qizlarning innovatsion faoliyatdagi ishtiroki O‘zbekistonning barqaror rivojlanish maqsadlarini amalga oshirish imkoniyatlarini oshiradi. Bunda 2021-yilga nisbatan 2020-yilda ilmiy tadqiqotlar sohasida 33 foizga o‘sish kuzatildi. Ayol tadqiqotchilar ulushi 13 foizga oshdi, ammo hali tenglikka erishilmagan (5 ta akademik, 1000 ta fan doktori, 5000 ta nomzodlar).

Ayol olimlar bir qator sohalarda muvaffaqiyatlarga erishmoqda: qishloq xo‘jaligi, biotexnologiya, kimyo, farmatsevtika, tibbiyot, arxeologiya, patologoanatomiya, siyosat, iqtisodiyot, sotsiologiya, huquqshunoslik, madaniyat, musiqa, san'at, sport va boshqalar. Misollarni keltirsak:

• Sayyora Rashidova — O‘zbekiston Fanlar Akademiyasi akademigi, kimyo fanlari doktori, professor. U O‘zbekiston Fanlar Akademiyasining Polimerlar kimyosi va fizikasini o‘rgatgan institutining rahbari bo‘lib, 20 dan ortiq doktorlarni tayyorladi.
• Tamaraxon Aripova — O‘zbekiston Fanlar Akademiyasining Imunologiya va inson genomikasi instituti direktori, tibbiyot fanlari doktori, professor.
• Dilyuza Egamberdiyeva — Dunyoning eng yaxshi olimlari orasida joylashgan. U qishloq xo‘jaligi biotexnologiyasi bo‘yicha mutaxassis va 200 ga yaqin ilmiy maqola yozgan.

Bundan tashqari, so‘nggi yillarda san’at va madaniyat sohalarida ham ayollar ko‘plab muvaffaqiyatlarga erishishmoqda. Masalan, birinchi ayol dirijyor Dilbar Abdurahmanova va Feruza Abdurahimova, musiqachilar Dilora Saydaminova, Dilora Omonullayeva, Xurshida Xasanova va boshqa buyuk ayollar san'atda o‘zlarining ishtirokini ko‘rsatmoqda.

Shu bilan birga, ayollarni ilm-fanga jalb etish, ta'limga yo‘naltirish bo‘yicha davom etayotgan islohotlar davomida aqliy musobaqalar, STEM ta'lim dasturlari va boshqa tadbirlar tashkil etilmoqda.
Bizning mamlakatimizning tasviriy san’ati yorqin vakili Shamsroy Xasanova — birinchi o‘zbekistonlik ayol rassomdir. U O‘zbekiston Davlat san’ati muzeyining direktori, O‘zbekiston xalq rassomi Chingiz Akhmarovning rafiqasi. U mashhur shaxslarning portretlari va Sharq she’riyatchilarining obrazlarini yaratgan, jumladan Nodirabegim, Zebiniso, Uvaysi va mahoratli raqqosa Tamara Xanumning obrazini ham yaratgan.

O‘zbekistonlik ayollarning ilm-fanga jalb qilishni yanada rivojlantirish maqsadida, O‘zbekiston Respublikasi Oila va Ayollar Qo‘mitasining (Qo‘mita qoshidagi «Okila ayollar» harakati) faoliyati doirasida, «Olima» ayol-olimlar uyushmasi, ayollar yetakchilarining klubari bilan tizimli ishlarni davom ettirish zarur. Bu, shuningdek, «Zakovot» intellektual musobaqalarini o‘tkazish, xalqaro ta’lim dasturi — Technovation Girlsni tashkil etish, maktablarda takomillashtirilgan ta’lim dasturlarini ishlab chiqish va joriy etish, xususan, STEM-ta’lim tizimini (ilm, texnologiya, muhandislik va matematika) joriy etish bilan bog‘liq.

O‘tkazilayotgan keng qamrovli ishlar, mavjud ba’zi stereotiplarga qaramay, ilm olish, ilmiy va tanqidiy fikrlash ko‘nikmalarini rivojlantirishga xizmat qiladi.

Shunday qilib, davlat, NNT va xalqaro tashkilotlar hamda ularning tuzilmalariga qo‘yilayotgan sa’y-harakatlar, o‘z samarasini yangi O‘zbekistonni qurishda ko‘rsatadi. Natijada, mamlakatimizda ko‘proq ayol-olimalar paydo bo‘ladi, bu esa jamiyatda ilmiy va ilmiy-texnikaviy o‘zgarishlarga hissa qo‘shadi, har bir shaxsning rivojlanishiga yordam beradi, chunki ilm bilan shug‘ullanish faqat iste’dodli odamlarning ishi hisoblanadi.

E’tibor Sultonova.
Siyosatshunoslik fanlari doktori, professor, Toshkent shahri «Olima» ayol-olimlar uyushmasi raisi